یادداشت- امیدبانوان؛ یکی از عمده‌ترین مباحث الهیات فمنیستی بعد از مباحث خداشناسی، جایگاه زن در کتب مقدس بود. از نظر فمنیست‌ها کتاب مقدس به عنوان مهم‌ترین سند و مرجع الهی مسیحیت تاثیر بسیار مهمی بر تمام عقاید و جایگاه‌های اجتماعی و مسائل فرهنگی درباره زنان داشته است. فمنیست‌ها در نگاه نقادانه‌ای که به علل جایگاه فرودستی زنان در طول تاریخ داشتند از این حوزه نیز غفلت نکردند و جایگاه زن در کتب مقدس و کلیسا را به نقد کشیدند.

جایگاه زن در کتب مقدس:

همانطور که اشاره شد کتاب مقدس مهم­ترین مرجع دینی در دین مسیحیت است و طبيعي است كه الهيدانان فمينيست نسبت به آن حساسيت فراوان داشته باشند. متألهان فمينيست، بر اين امر اتفاق‌­نظر دارند كه تنها كتاب مقدس را نمي­‌توان معيار غايي حجيت براي الهيات در نظر گرفت؛ به اين دليل در كتاب مقدس مي‌­توان تأثيرات مردسالاری را مشاهده كرد:

 اولاً:  اين كتاب توسط مردان نوشته شده است.

ثانياً: انديشه حاكم بر آن پدرسالارانه است.

ثالثاً: دستبردها و تحريفاتي در طی قرون گذشته در محتوای آن به عمل آمده است از جمله آن، تغيير بعضی از اسماء و ضمائر مؤنث به اسماء و ضمائر مذكر، كه خود حاکی ار روح زن‌­ستیزی در کلیسا دارد.[1]

عمده­‌ترین مطالبی که در کتب مقدس درباره زنان به چشم می­‌خورد می­‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

1-آیاتی که در ارتباط با خلقت انسان مطرح شده است.

2-آیاتی که به هبوط انسان از عالم بالا به عالم ماده و دلایل این هبوط اشاره دارند.

آیات در ارتباط با خلقت انسان:

در مسیحیت خلقت ادم و حوا در سفر آفرینش و پیدایش در عهد عتیق بیان شده است. از نظر الهیدانان فمنیسم این داستان تاثیر بسیار مهمی در جایگاه اجتماعی و نگاه تحقیرآمیز به زن دارد.

نکته مهمی که در این آیات به چشم می‌­خورد وجود دو دسته آیات متفاوت و متمایز است.

در باب اول سفر پیدایش آیه 27 چنین آمده است:

پس خداوند آدم را به صورت خود آفرید؛ او را به صورت خدا آفرید ایشان ار به نر و ماده آفرید.

از نظر فمنیست­‌ها این آیه صراحتا اشاره به خلقت برابر زن و مرد دارد و اینکه زن و مرد هر دو به صورت خداوند خلق شده‌­اند. مبدا وجودی آفرینش زن و مرد خداوند است و تمایزات جنسیتی در باب خلقت زن و مرد دیده نمی‌­شود. سپس در آیه بعدی می­‌فرماید:

پس خدا آن­ها را مورد رحمت خود قرار داد و به آن­ها گفت بارور شوید و زیاد شوید . به زمین فرو آیید و آن را مطیع خود گردانید. بر ماهی و دریا احاطه یابید و بر پرندگان و آسمان و چارپایان و هر آنچه که بر روی زمین می­‌خزد مسلط شوید.

اما در کنار آیاتی که ذکر شد یک سری روایات دیگر در باب دوم سفر پیدایش وجود دارد که در آیات 4تا 24 داستان آفرینش به صورت دیگری ترسیم کرده است. طبق این آیات، خداوند ابتدا آدم(مرد) را خلق کرد و مرد به عنوان انسان اولیه آفریده شد. خداوند بهشت را برای مرد می‌­آفریند تا در آن به همراه درختان زندگی کند و از میوه‌­های آن استفاده نماید فقط به او دستور می‌­دهد که به درخت معرفت خیر و شر نزدیک نشود و چون آدم احساس تنهایی می‌­کند، خداوند او را در خوابی عمیق فرو می­‌برد و حوا(زن) را از دنده چپ او می‌­آفریند و زن آفریده می­‌شود تا شریک او باشد و آن­ها با هم ازدواج کنند.

طبق این آیات آفرینش کاملا جنستی می‌­شود و وجود زن فرع وجود مرد شده و در حد وسیله‌­ای برای سرگرمی و آرامش مرد تنزل پیدا می­‌کند. از نظر متالهان فمنیست این نگاه به آفرینش زن در کتب مقدس زمینه اصلی جنس دوم بودن زنان در طول تارخ  را فراهم کرده است.

تفاوت این دو دسته آیات درمورد آفرینش، توجه فمنیست­های معتدل را به خود جلب کرد و آیات دسته اول را دلیلی بر حقانیت دین مسیحیت و تحریف جایگاه زنان در کتب مقدس می­‌دانستند و به دنبال احیای جایگاه زنان با توجه به تعالیم ناب و اولیه مسیح برآمدند آن­ها بیشتر توان و هم و غم خود را صرف نشان دادن تحریف آیات دسته دوم و یا تفسیری که باعث فرودستی زنان نباشد کردند مثلا آیات دسته دوم را سمبلیک و استعاری بیان کردند.

اما از نظر فمنیست­‌های افراطی آیات دسته دوم دلیل روشنی بر جنسیت‌­زدگی دین مسیحیت و و اثبات چهره تبعیض‌­آمیز و پدرسالار این دین است که باید به صورت کلی انکار شود.

اگر چه که خاستگاه اصلی الهیات فمنیستی دین مسیحیت است اما انتقادهای الهیدانان فمنیسم مسیحی بر فمنیست­های یهودی نیز بی تاثیر نبود و باعث شد برخی از فمنیست‌های یهودی آیاتی از تورات درباره زنان را به نقد کشیده و درصدد توضیح و تغییر این رویکردها در دین یهودیت نیز برآیند. به برخی از آموزه‌­های یهودیت درباره زنان اشاره می­‌کنیم:

در بخشی از ادبیات عبری عهد عتیق از مجموعه کتاب‌های مقدس می­‌خوانیم: «هیچ شرارتی در هیچ جایی به شرارت زنها نمی­‌رسد گناه با یک زن شروع شد و به لطف اوست که همه ما مجبوریم که بمیریم.»

ربی‌­های یهود سختی­هایی که خداوند به خاطر گناه زنان همراه آنها کرده است چنین برمی­‌شمارند:

تحمل بارداری

تحمل درد زایمان

تحمل بزرگ کردن فرزند

اینکه به ­عنوان گواه و شاهد پذیرفته نمی­‌شوند.[2]

قلب یهود یعنی تورات و تورات یعنی قانون، اما بر طبق تلمود زنان از مطالعه تورات معافند. بعضی از ربی­های یهود به شدت تابع این قاعده اند که «بهتر است کلمات تورات به آتش انداخته شود تا اینکه یک زن از آن بهره‌مند شود و هر کس دخترش را تعلیم دهد مانند آن است که وقاحت به او تعلیم داده است.[3]

زنان در جامعه یهودی قدیم به خاطر لعنت‌­هایی که بر آنها تحمیل شده حق شهادت نداشتند زنان در اسرائیل کنونی هم حق شهادت در دادگاه ربیون را ندارند.[4]

ربیون یهود حق شوهر بر دارایی­‌های همسرش را به عنوان یک نتیجه فرعی از مالکیت شوهر بر همسر می­‌داند. تلمود در گیت 62 اینگونه می‌گوید: «چگونه زن م‌ی­تواند چیزی از خود داشته باشد در حالیکه او مال شوهرش است؟ هر چیزی در شوهر است برای شوهر است و هرچه با اوست(زن) برای شوهرش است درآمد و هر چه در خیابان ها در می آورد برای شوهر است. متاع در خانه حتی خرده‌های نان روی میز برای شوهرش است. اگر او مهمانی در خانه کند و به مهمان­ها غذا دهد از شوهرش دزدی کرده است.»

طبق کتاب مقدس مردان یهودی هر روز باید دعای برکت بخوانند؛ دعای برکت مشتمل بر سه شکر است: شکر برای آنکه خدا مارا یهودی آفرید، شکر برای آنکه خدا مارا مرد خلق کرد نه زن و شکر برای اینکه خدا ما را بی‌­سواد نیافرید.

فمنیست‌های یهودی با تشکیک در متون دینی مربوط به فرودستی زنان خواستار بازخوانی این متون به دست زنان هستند به نوعی که زنان همچون انسان­های کامل و برابر با مردان دیده شوند و نیازهای معنوی و روحانی‌شان همپای مردان در نظر گرفته شود. آنان زنانی همچون هاجر و راحل را از زنانی می‌­دانند که از موقعیت بالایی برخوردار بودند و این نشانگر آن است که نظام اجتماعی بنی اسرائیل برای زنان اهمیت خاصی قائل بوده است و به تدریج نظام مردسالارانه این موقعیت را از زنان سلب کرده است از این رو زنان به دنبال بازیابی جایگاه اصلی خود براساس مبانی دین اصیل هستند.

[1] تاریخ کلیسای کاتولیک-ص 66

[2] لئونارد سویلدر/زن در یهود/115

[3] دنیس آل کارمودی/یهودیت/197

[4] .سویلدر/زن در یهود/139