یادداشتی بر رمان « اقامت ابدی »
هیچ کس آگاتا کریستی را فراموش نمیکند و ذهن جنجال برانگیز هرکول پوآرو را که ساخته و پرداخته قلم توانای کریستی بود. خواندن داستانی جنایی، از زبان زنی نویسنده که قدرتهای خاص ذهنی در گره افکنی و روایت و گره گشایی دارد، بدون شک از لذتهای فراموش نشدنی خواندن است.

کرج - امید بانوان؛ سمیه سیدیان؛ هیچ کس آگاتا کریستی را فراموش نمیکند و ذهن جنجال برانگیز هرکول پوآرو را که ساخته و پرداخته قلم توانای کریستی بود. خواندن داستانی جنایی، از زبان زنی نویسنده که قدرتهای خاص ذهنی در گره افکنی و روایت و گره گشایی دارد، بدون شک از لذتهای فراموش نشدنی خواندن است.
نشر هیلا، به دنبال شناسایی آثار ژانر، اقدام به انتشار داستانهایی با ژانرهای مختلفی کرد. این ژانرها، هر کدام نویسنده خاصی را به دنیای ادبیات معرفی کرد. دبیر این مجموعه محمد حسن شهسواری بود.
ژانرهای این مجموعه، تریلر، ترسناک، فانتزی، جنایی و علمی تخیلی بود. در سال ۱۳۹۷ نشر هیلا، رمان«اقامت ابدی»» اثر «ساناز زمانی» نویسنده صاحب سبک خوب ایرانی را در ژانر جنایی منتشر کرد. این رمان جنایی دویست و پانزده صفحه دارد و به قیمت نوزده هزار تومان، با تیراژ ۹۹۰ نسخه در نشر هیلا چاپ شده است. این رمان، در ۶ فصل نوشته شده است.
لذتی که خواندن رمانهای معمایی جنایی، به آدمها میدهد، شاید بیشترین لذت در ادبیات است. در رمان « اقامت ابدی»، کشش دراماتیک رمان و تعلیق داستانی از نکات برجسته آن محسوب میشود.
قصهپردازی، تعلیق و همراهکردن خواننده، نکته اصلی ژانر جنایی میباشد. خواننده در این داستانها، به دنبال ماجرا میباشد. کاراکتر سرگرد ریاحی، نمونه کارآگاه باهوشی است که خودش را همیشه در میان پروندهای مرموز و حل نشدنی میبیند. در اکثر رمانهای جنایی، کارآگاههای پلیس، نقش محوری و پیش برنده داستانی دارند. گاهی هم چاشنی عاطفه و عشقی پیچیده در میان روابط انسانی عمق بیشتری به ماجراها میدهد.
ساده و روان بودن زبان داستانی رمان، از ویژگیهای مهم رمان جنایی به حساب میآید. پرونده قتل پیچیده است و کارآگاه هم باهوش، دو نقطه اصلی و ثقل رمان. در رمان، خبری از کلمات پیچیده و تخصصی نیست. نه رمان به ادبیات زرد پاورقیِ پلیسی و عامه پسند نزدیک شده است و نه مخاطب خاص دارد.
در این رمان، شخصیت اصلی، سرگرد محمد ریاحی، از اعضای اصلی نیروی انتظامی، در پی حل کردن پروندهای پیچیده است. از طرفی سرگرد ریاحی پدر یک خانواده است، خارج از منطقه کاری، او خانوادهای معمولی دارد، با مشکلات خاص خود. شخصیت پردازی در رمان «اقامت ابدی»، از گونه ادبیات پلیسی فراتر رفته است.
در واقع، نیاز داستان، صرفا حل کردن پرونده نیست و همزمان با پیشرفت داستان با ویژگیهای بیشتری از سرگرد ریاحی آشنا میشویم. او معمولا پلیسی درونگرا و غمگین است، اما اخلاق و منش حرفهای را در اولویت قرار میدهد. پیگیریِ او در حل پروندههای قتل و رسیدن به نتیجه مطلوب، او را زبانزد اهل فن کرده است.
کارآگاه ریاحی ضمن روایت داستان پرونده و تلاش برای حل معماهای این پرونده، گاهی به زندگی شخصی و خصوصیاش هم نقب میزند. جملات کوتاه و بلند متناسب روند متن داستانی است. ریتم کتاب مناسب و سریع است تا آن جا که چالشی برای ذهن مخاطب ایجاد میکند.
رمان پر از معماهای کوچک و بزرگ میشود، اما فقط چهره مثبت و بی نقص از پلیس در رمان نمیبینم. دو جسد در انتهای جادهای که به فرودگاه میرسد، پیدا میشود. دو مرد میانسال. یکی از دو جسد، مسافری است که قرار بوده برای مهاجرت از کشور خارج شود. جسد دیگر متعلق به رانندهای است.
پروندهای پیچیده با ردپایی از حضور یک زن در بین آنها. اما سرگرد ریاحی، راهی پریچ خم و پر از تردید و دوراهی در حلِ این پرونده در مقابل خود میبیند. علاوه بر حل مشکلات شخصی زندگی، حل پرونده، برای او در اولویت قرار دارد. او در پی کشفی به قاتل نزدیک میشود. اما قاتل... شاید همیشه حدس اینکه قاتل چه کسی است، راه خوبی برای پایان دادن به یک پرونده قتل نباشد.
از طرفی رابطه بین پدر و پسری بین سرگرد ریاحی و پسرش، داستان تقابل شخصیتهای خانوادگی است. نگاه متفاوت دو نسل. تقابل شخصیتها، مشکلات پیش آمده در ارتباط آنها، بیشتر به عواطف انسانی میپردازد. کشمکش های داستانی با منطق جلو میرود.
قواعد متناسب رمان پلیسی پیش میرود، صحنه جرم به خوبی پرداخته شده و استفاده از ساختارهای گاه کلیشهای اجتناب ناپذیر است. گاهی اتفاقات و حوادث داستانی و شخصیتها در این گونه رمانها، به نوعی هم پای هم پیش میروند.
شخصیت داستانی بعدی، ترانه است. شخصیتی که درگیر رابطه عاطفی با سرگرد ریاحی شده. هر چند این قبیل عواطف، در ادبیات و داستانهای معاصر ایرانی، کم و بیش پرداخته شده، اما همچنان چالشی بزرگ برای نویسنده ایرانی است که از مرز کلیشه بودن فرار کند. در همان اوایل داستان و صفحههای اول رمان «اقامت ابدی» با رابطهای عاشقانه روبه رو میشویم و این گونه برای خواننده به نظر میرسد که نویسنده در لبه تیز شمشیر گام بر میدارد و گوشه چشمی هم به ادبیات عامه پسند دارد.
هر چند شاید وجود یک رابطه عاشقانه در رمان جنایی ناگزیر باشد و عاملی برای کشمکش و تعلیق به حساب بیاید. یکی از موفقیتهای مهم برای رمان جنایی این است که مخاطب عام زیاد دارد. رمانی جالب و همه فهم.
با وجود استفاده از رابطه عاطفی در داستان، احساسات رقیق و آبکی دیده نمیشود. توصیفات در رمان عینی و گویای احوال شخصیت هاست. بدون دستکاری مصنوعی. به معنای واقعی کلمه. بازگشایی، حل و پیگیری یک پرونده قتل به شیوه کشف کارگاه ریاحی.
همه پرونده های قتل، با پیچیدگیهایی همراه هستند. بدون شک پرونده قتل این دو نفر هم، جز پیچیدهترین هاست. اما سرگرد ریاحی، قدم به قدم با وجود سرنخ های ریز و نامحسوس، پرونده را دنبال میکند. با شگفتیهایی رو به رو میشود که خواننده را مبهوت میکند و در نهایت موفق میشود تا پرونده را به سر انجام برساند.
این پرونده قتل، همچون نقطه عطفی در زندگی شخصی و کاری او به حساب میآید.
کدخبر: 1947
نویسنده: سمیه سیدیان