گزارش- امیدبانوان؛ ازدواج سفید که یکی دو دهه از تشکیل آن می‌گذرد و چند سالی است قبح آن به طور کامل در بسیاری از استان‌ها و شهرهای کشور از بین رفته و شماری از دختران و پسران جوان بدون درنظرگرفتنِ آتیه و سرانجام مسیر، به لذت بردن از لحظه می‌پردازند؛ این روزها به معضل بزرگی بدل شده که فرزندانی که در این زندگی متولد می‌شوند، چه سرانجامی خواهند داشت؟

اگر قرار باشد با صراحت لهجه و بدون تعارف درخصوص این مهم پردازش صورت بگیرد، با توجه به تحقیقات گسترده در این زمینه و مقالات و گزارش‌های موجود که به تشریح و واکاویِ این امر می‌پردازد، یکی از شروط اولیه در این زندگی، عدم تعهد و مسئولیت پذیری زوجین در این ازدواج است که مادرشدن را برای بانوان این زندگی، ممنوع کرده و زنان ازدواج سفید تنها می‌توانند کنار فردی بنشینند، صحبت کنند، غذا بخورند، تفریح بروند، استراحت کنند و نیازهایشان را تأمین کنند؛ بدون هیچ چشم‌داشت که هرآن طرف مقابل می‌تواند کوله بار خود را جمع کند و سر میز دیگری بنشیند و در یک جمله: تأهل در این زندگی، نه تنها حرف اول که حرف آخر را هم نمی‌زند!

در این میان با توجه به داده‌های متعددی که بروزرسانی می‌شود، بسیاری از دختران در این زندگی، از فرمولِ نادرستِ برخی از قدیمی‌ها استفاده می‌کنند و ترجیح می‌دهند، این زندگی را ادامه دهند و ریسک مادرشدن را بپذیرند تا شاید ازدواج سفید را به زندگی دائم بدل کنند! همان فرمول قدیمی برای همسرانِ معتاد که پیرزن‌های فامیل تز می‌دادند: بچه بیاور تا همسرت اعتیاد را ترک کند!

این روزها نظریه‌های قدیمی در کالبدی تازه جان گرفته اما عواقب جبران‌ناپذیر آن شاخه‌های متعددی را به وجود آورده است: سقط جنین‌های مکرر، کودکانی که بر سر راه قرار می‌گیرند، فرزندانِ چندروزه که در سطل زباله و حاشیۀ شهرها پیدا می‌شوند، مادرانی که افسردگی را به نام خود می‌زنند و در نهایت، کودکانی بی‌هویت و شناسنامه در حال قد گرفتن و آینده‌دارشدن هستند.

درحالی آمار کلی از روند فعلی در جامعه موجود نیست که محمد مهدی تندگویان- معاون ساماندهی امور جوانان، دربارۀ آخرین آمار ازدواج سفید در کشور با بیان این مهم که علت ازدواج سفید، مسائل فرهنگی و اخلاقی است، معتقد است: «کسی که ازدواج سفید می‌کند، گرفتاری مالی ندارد. یعنی هر دو طرف صاحب درآمد هستند و می‌گویند ما حاضر نیستیم درآمد یا دارایی‌های مان را به طور رسمی با کسی تقسیم کنیم و این یک تغییر نگرش فرهنگی در کشور ماست. وی ادامه می‌دهد: در ازدواج سفید هر دو طرف معتقدند چه لزومی دارد ما روی کاغذ خودمان را واگذار یا متعهد به شخص دیگری کنیم و همین طوری در کنار هم زندگی خواهیم کرد. این اتفاق یک آسیب بسیار جدی است؛ عدم تعهد، عدم به اشتراک گذاشتن و ترس از ثبت شدن یک رویداد بلندمدت از عوامل ازدواج سفید هستند که کاملا یک مسأله فرهنگی است».

این مسائل در ازدواج سفید که به کرات در حال تکرار است، درحالی از طرز تفکر ناقص نشأت می‌گیرد که سرنوشت فرزندان حاصل از ازدواج سفید، مقوله‌ای است که تمرکز بیشتر در این زندگی را از سوی جامعه‌شناسان و کارشناسانِ امر به خود درگیر کرده و به اعتقاد معاون ساماندهی امور جوانان: «یکی از آسیب‌های ازدواج سفید در ایران، سرنوشت فرزندان ناشی از این نوع روابط است که ناخودآگاه هم ممکن است به وجود بیاید. این کودکان چه سرنوشتی خواهند داشت؟ این کودکان بالاخره قرار است در آینده در مدرسه ثبت‌نام شوند و شناسنامه می‌خواهند. در حالی که ثبت رسمی نشده‌اند. در آینده اگر چنین مشکلی باشد، با فاجعه مواجه می‌شویم. به همین خاطر اگر جوانان به دفاتر مشاوره مراجعه کنند و همه تبعات رابطه‌های ازدواج سفید به آن‌ها گفته شود، نسبت به آن چیزی که فکر می‌کنند درست انتخاب کرده‌اند، روشن خواهند شد».

این مهم درحالی یکی از اضلاع پربحث در این زمینه است که روشنفکری و فرهنگ‌سازی در این مسیر و فراهم کردن شرایط تشکیل زندگی از دیدگاه اقتصادی- اجتماعی برای دو فرد در بلوغ جسمی- روحی که در کنار یک جنس مخالف، زندگی کردن در اولویت زندگی‌ قرار می‌گیرد، از جمله مسائلی است که تا حد زیادی -جدای از مباحث غرب‌زدگی، تکثیر فرهنگ‌های ضدشرقی یا تنوع طلبی و عدم تعهد- می‌تواند به رشد ازدواج‌های حقیقی در جامعه کمک‌کننده باشد؛ چرا که ترویج این ازدواج در درازمدت با آسیب‌های پنهان که در خود نهفته دارد، می‌تواند فرهنگ و اخلاق افراد جامعه را نشانه گرفته و با عمر کوتاهی که دارد، تنها به بحران‌های موجود اضافه کند که به گفتۀ یک مردم‌شناس و محقق با استناد به پژوهشی که درباره «ازدواج سفید» روی ۲۱۳ زوج و به شکل میدانی انجام داده است: «عمرِ» ازدواج سفید در ایران بین یک تا سه سال است. ۴۵ درصد از افرادی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته بودند بین ۲۵ تا ۳۰ سال سن داشتند. همچنین ۶۲ درصد آن‌ها دارای «تحصیلات» کاردانی و کارشناسی بودند و ۲۳ درصد در مقطع ارشد و دکتری تحصیل می‌کردند؛ این درحالی ‌است که مهمترین «شیوه آشنایی» که از سوی این افراد ذکر شده بود؛ گروه دوستان و دانشجویی، همکاری در محل اشتغال و فضای مجازی بوده است.

کامیل احمدی- مردم‌شناس و پژوهشگر، پیش‌تر در این زمینه با اشاره به اینکه «صیغه محرمیت» یا «ازدواج موقت» نزدیک‌ترین مدل به شیوه ازدواج سفید است که دارای مشروعیت شرعی است، اظهار کرده بود: نقاط مشابه این دو شیوه در موقتی بودن، وجود رابطه جنسی و تبعات حقوقی کم و کم‌هزینه بودن این دو روش ازدواج از لحاظ مهریه و جهیزیه است؛ با این حال این دو شیوه در بعد حقوقی و مشروعیت با یکدیگر متفاوت هستند؛ به طوری‌که در صورت تولد کودکی در شیوه ازدواج سفید، وضعیت وی نسبت به صیغه متفاوت است.

اگرچه به گفتۀ وی: این پژوهش در سه کلان‌شهر تهران، مشهد و اصفهان با حجم نمونه ۲۱۳ زوج و به شکل میدانی انجام شده و بیشتر افرادی که به این شیوه زندگی روی آورده بودند یا مهاجرین شاغل و یا دانشجویان دارای زیست دانشجویی بودند؛ که این روزها به طور اپیدمی این فاجعه در حال تکرار است و همچنان صحبت‌های کارشناسانۀ بدون برنامه برای جوانان در حال بروز و ظهور است و خبرواقعی برای توسعۀ ازدواج‌های حقیقی، دیده و شنیده نمی‌شود.

با تمرکز بر این قضیه که این موضوع از جمله آسیب‌هایی است که جامعه به طور پنهان با آن دست به گریبان است و با توجه به هفتۀ ازدواج و صحبت‌های عریض و طویل از سوی مقامات ذی‌صلاح در این حوزه، خروجیِ برنامه‌هایی که در این هفته به میزگرد گذاشته شده است، یکی از ضروریاتِ فعلی محسوب می‌شود که باید منتظر بود و دید مسیر ازدواج‌های سفید می‌تواند گریزی از سیاهیِ موجود داشته باشد یا همچنان در کالبد فعلی، نفس خواهد کشید!