یادداشت- امیدبانوان؛ روزنامه اعتماد نوشت: «هیات‌های مذاکره‌کننده ایران، ایالات متحده و ۱+۴ در ادامه هشتمین دور مذاکرات برای احیای برجام به وین بازگشته‌اند و به نظر می‌رسد که انتظارها از این دور از مذاکرات متفاوت از رایزنی‌هایی است که در ۱۰ ماه گذشته در پایتخت اتریش برای بازگشت اعضای اولیه توافق به اجرای صحیح آن وجود داشت. در حالی که منابع آگاه ایرانی می‌گویند تهران تصمیم‌های سیاسی خود را گرفته و با دست پر به وین بازگشته است، در واشنگتن روایت دیگری در جریان است و مقام‌های متعدد درگیر این پرونده از سخنگوهای کاخ سفید و وزارت خارجه تا رییس هیات مذاکره‌کننده و وزیر خارجه یکصدا خواهان انعطاف بیشتر از سوی تهران هستند.  همزمان فضای خوش‌بینی که پس از پایان دور پیشین رایزنی‌ها به وجود آمد، جو مثبت به نفع توافق را بیش از پیش پررنگ کرده است. در این میان بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان حوزه سیاست خارجی معتقدند که هر چند در مذاکراتی از این جنس نمی‌توان با قطعیت از شکست یا پیروزی تا دقایق نهایی‌شدن یکی از این دو سناریو سخن گفت اما مذاکرات برای احیای برجام به مرحله پایانی خود رسیده و نتیجه این دور یا حصول توافق خواهد بود یا ورود پرونده مذاکرات به یک مرحله بحرانی.

به عنوان نمونه ولی نصر، تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی و استاد روابط بین‌الملل، همزمان با ازسرگیری مذاکرات در وین در گفت‌وگو با شبکه آمریکایی سی‌ان‌ان درباره تبعات عدم توافق می‌گوید: «یکی از خطرها یک تنش دیگر در خاورمیانه است که دولت مستقر در واشنگتن نمی‌تواند از عهده تبعات آن برآید؛ چرا که فعلا شدیدا درگیر پرونده اختلاف با روسیه در اوکراین است. هچنین اگر این مذاکرات به توافق منتهی نشود ایران با تشدید تحریم‌ها علیه خود و همچنین تشدید بحران در منطقه روبه‌رو خواهد بود. تبعات شکست در مذاکرات هم بی‌ثباتی در منطقه خاورمیانه خواهد بود. در چند هفته اخیر ما شاهد هدف قرارگرفتن ابوظبی در امارات متحده عربی توسط حوثی‌ها بودیم و همزمان تشدید تنش می‌تواند اوضاع را در عراق هم پیچیده کند».

ولی نصر در ادامه این گفت‌وگو با اشاره به این که به نتیجه مذاکرات خوش‌بین است، گفت: «به نظر من هر دو طرف به پیروزی این مذاکرات و رسیدن به یک توافق نیاز دارند. ایران در این مذاکرات تلاش می‌کند از برنامه هسته‌ای خود به عنوان ابزاری برای رسیدن به رفع تحریم استفاده کند و الان هم دست تهران در این حوزه پر است. ایالات متحده هم به هیچ‌ وجه به دنبال بحران اساسی دیگری در خاورمیانه و جنگ با ایران نیست و بیشتر به دنبال این است که بر پرونده‌های چین و روسیه تمرکز کرده و از حجم تنش در منطقه بکاهد. در حال حاضر هر دو طرف اراده سیاسی برای رسیدن به توافق را دارند اما مشکل اینجاست که چگونه به این توافق دست پیدا کنند. به نظر من همه به این نتیجه رسیده‌اند که در بهترین حالت هم عمر توافق با تهران کوتاه خواهد بود؛ چرا که این توافقی است که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده، از آن خارج شد و همزمان قانع‌کردن ساختار سیاسی در واشنگتن به اجرایی‌کردن دوباره این توافق آسان نیست و بسیاری از سیاستمداران آمریکایی خواهان رسیدن به توافق بهتری با ایران هستند. در این سوی میدان نیز ایرانی‌ها تضمین می‌خواهند که ایالات متحده تحریم‌ها را بردارد و همزمان این رفع تحریم هم ادامه پیدا کند. بنابراین می‌توان گفت که توافق ممکن است اما در این قبیل مذاکرات در لحظه آخر شکست کل پروسه هم ممکن است».

او در ادامه این گفت‌وگو با اشاره به این که اجرای دوباره برجام از تبعات کمتری برای ایالات متحده نسبت به ادامه سیاست فشار حداکثری برخوردار است، گفت: «حتی کسانی که در واشنگتن مخالف برجام هستند نیز به این نتیجه رسیده‌اند که در نتیجه سیاست فشار حداکثری، برنامه هسته‌ای ایران اکنون توسعه پیدا کرده است. همزمان دولت جو بایدن دایما تکرار می‌کند که این ایران است که باید تصمیم سخت خود را بگیرد اما این دقیقا برعکس است و این به ایالات متحده بستگی دارد که تصمیم بگیرد آیا می‌خواهد یا می‌تواند توافقی را امضا کرده و به آن پایبند هم بماند؛ چرا که شما می‌توانید در وین توافق کنید اما اگر مخالفت‌ها با آن در واشنگتن بسیار جدی باشد یا تحریم‌ها برداشته نشوند به راحتی از هم فرومی‌پاشد».

نصر با تاکید بر این که امکان شکست مذاکرات وجود دارد، می‌گوید: «تبعات این شکست برای ایران، ایالات متحده و منطقه فاجعه‌بار خواهد بود. گزینه‌های بعدی یا پلن بی ‌می‌تواند جنگ باشد که هیچکس در منطقه و آمریکا که به‌تازگی از افغانستان عقب‌نشینی کرده به دنبال آن نیست یا تحریم‌های بیشتر علیه ایران که می‌تواند به مقابله‌به‌مثل تهران منتهی شود. پیش از این نیز ما شاهد تنش‌هایی در عربستان و امارات و همچنین هدف قرارگرفتن نفتکش‌ها در منطقه خلیج فارس بودیم. هیچکس نمی‌خواهد به گزینه جایگزین توافق فکر کند».

دور جدید رایزنی‌ها در وین در حالی از روز سه‌شنبه آغاز شده که به نظر می‌رسد تعداد اختلاف‌های باقیمانده یا به اصطلاح پرانتزهای باز در متن به کمتر از انگشتان یک دست رسیده است. یک منبع نزدیک به هیات مذاکره‌کننده در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «در حوزه راستی‌آزمایی و تضمین‌ها پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای حاصل شده و در دو حوزه رفع تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای به تصمیمات سیاسی نیاز است. در مجموع، چارچوب و تصویر توافق نهایی اکنون مشخص است.»

ایران در نتیجه پایان‌دادن به اجرای تعهدات هسته‌ای مشخصا در چند حوزه درصد غنی‌سازی، حجم مواد انباشت‌شده و نسل سانتریفیوژها به پیشرفت‌هایی دست یافته که از کف تعهدات داده‌شده در برجام فاصله بسیار دارد. تهران در برخی از این حوزه‌ها می‌تواند با استفاده از ابتکارهایی که پیش از این در برجام تعریف شده بود، نظیر صادرات مواد انباشته‌شده به خارج از کشور به کف تعهدات برجامی بازگردد اما مشخصا در مورد نسل‌های سانتریفیوژهای پیشرفته این بازگشت ممکن نیست و دو طرف باید به راهکار مرضی‌الطرفینی مانند جداسازی این ماشین‌ها و نگهداری آنها در داخل خاک ایران تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی  اتمی برسند.

ایران با توجه به تجربه خروج ایالات متحده از برجام و درنظرگرفتن فضای ناامنی که در حال حاضر پیرامون احیای توافق در واشنگتن وجود دارد، تاکید دارد که رفع موثر تحریم‌ها کمترین مطالبه در این مذاکرات است. این نکته در گفت‌وگوهای اخیر وزیر خارجه ایران با وزرای خارجه چین و روسیه همزمان با از سرگیری رایزنی‌ها در وین هم مشهود بود. امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با سرگئی لاورف، وزیر خارجه روسیه با اشاره به این که جمهوری اسلامی ایران آماده رسیدن به توافق خوب در اسرع وقت است، افزود: اما بدون واقع‌بینی طرف غربی و اقدامات ملموس و واقعی آنها، سرعت پیشرفت در مذاکرات حاصل نخواهد شد. لغو موثر تحریم‌ها موضوع بسیار مهمی است.

شورای آتلانتیک در تازه‌ترین گزارش درباره مذاکرات برای احیای برجام در وین ادعا کرده که دولت جدید در تهران از موضع سختگیرانه اولیه در رایزنی‌های هسته‌ای عقب نشسته است. در این مطلب سه انگیزه برای اثبات این ادعا مطرح شده است:

۱. نیاز ایران به رفع تحریم و نه تشدید آن در صورت شکست مذاکرات

۲. وجود اراده سیاسی در دولت ایالات متحده برای حصول توافق

۳. بیم تشدید بحران میان ایران و ایالات متحده در عراق و راه‌افتادن موجی از تنش که مطلوب هیچ کدام نیست.

در بخش‌هایی از این گزارش آمده است که ایران در پشت میز مذاکره از برخی خواسته‌های پیشین هم عقب‌نشینی کرده است؛ خواسته‌هایی مانند رفع تمام تحریم‌هایی که دولت دونالد ترامپ علیه ایران وضع کرده بود یا مخالفت کامل با مذاکره با هیات آمریکایی در وین.

قریب به سه هفته پیش حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، اعلام کرد که اگر دیدار با آمریکایی‌ها برای رسیدن به یک توافق خوب و با ضمانت بالا لازم باشد ایران از انجام آن سرباز نخواهد زد. این سخنان وزیر خارجه چندی پس از سخنان رهبری بود که در آن مذاکره موردی با دشمن را نشانه تسلیم ندانسته بودند.

شورای آتلانتیک در ادامه این گزارش می‌نویسد که اقدام‌های مثبت ایران از سوی بسیاری از کارشناسان این حوزه به نشانه‌های قوی از سمت ایران برای بازگشت به اجرای برجام حتی در سایه انعطاف نشان‌دادن نسبت به گذشته تعبیر شده است.

اختلاف در فضای سیاسی ایران برای مذاکره مستقیم با آمریکا یکی از سوژه‌هایی است که نظر نویسندگان این مطلب برای شورای آتلانتیک را به خود جلب کرده است: «رسانه‌ها و چهره‌های اصولگرا در ایران نسبت به مذاکره مستقیم تهران و واشنگتن واکنش‌های متفاوت و متناقضی داشته‌اند. در حالی که اعضای کمیسیون امنیت ملی و روابط خارجی اعلام کرده‌اند که از چنین گفت‌وگوهایی حمایت می‌کنند اما سایر چهره‌ها مخالفت خود را با این ایده اعلام کرده‌اند. با این وجود درباره فضای کلی پیرامون مذاکرات وین در تهران می‌توان گفت که هسته‌های اصلی قدرت معتقدند که احتمال رسیدن به توافق بسیار زیاد است و اگر گفت‌وگوها به شکست منتهی شود این تقصیر ایالات متحده خواهد بود».

به نظر می‌رسد که همچنان اصلی‌ترین پرسش در ایران که پاسخ به آن هم آسان نیست، این باشد که اگر در سال ۲۰۲۴ در ایالات متحده مجددا دونالد ترامپ یا فردی مانند او پیروز میدان انتخابات شود، چه تضمینی وجود دارد که آمریکا دوباره از توافق خارج نشود.